Het orgel en de concertpiano van de Dorpskerk

Ga voor de renovatie van het Dorpskerkorgel in 2013 naar >> de aparte webpagina Renovatie Dorpskerkorgel 

De geschiedenis van het Dorpskerkorgel

Het Van der Kleyorgel
Tot 1912 bezat de Dorpskerk geen orgel!  De gemeentezang werd eeuwenlang geleid door een voorzanger.
In 1900 leverde een eerste inzamelingsactie slechts 1451 gulden op, dat was veel te weinig voor de aanschaf van een orgel. De situatie veranderde in 1911 toen een deel van het kerkhof rond de Dorpskerk aan de Gemeente Barendrecht werd verkocht (voor 6000 gulden). Toen kon er aan de Rotterdamse orgelbouwer Gebr. Jan en Gerrit van der Kley opdracht worden gegeven voor de bouw van een nieuw orgel. De orgelgalerij en de balustrade zijn ontworpen door de Rotterdamse architect P.A. Weeldenburg. Het eerste Dorpskerkorgel werd op 1 februari 1912 in gebruik genomen.
De bouwkosten van dat orgel bedroegen destijds 3700 gulden. In eerste instantie was er te weinig geld beschikbaar om het geplande concept helemaal uit te voeren. Dankzij een gift van 250 gulden van een gemeentelid kon de toevoeging van een trompetregister de bouw van het nieuwe orgel bekronen. 
Vermeldenswaard is dat de firma Van der Kley eerder een vergelijkbaar orgel had gebouwd voor de Dorpskerk van Hoogvliet. Kijk verder >>
Nevenstaande historische foto is welwillend ter beschikking gesteld door de heer André van Dijk uit Veenendaal.

Van der Kley-orgel
Dorpskerk Barendrecht

Prestant 8'        
Bourdon 16 '
Holpijp 8'
Viola 8'
Voix Céleste 8
Octaaf 4'
Octaaf 2'
Fluit 4'
Cornet 3-4 sterk
Mixtuur 3-5 sterk
Trompet 8'

Het Vermeulenorgel >>>  Luister naar het orgel
Na 14 jaar (!) discussie over de kwaliteit van het Van der Kley-orgel werd in 1989 besloten tot een ingrijpende aanpassing van het orgel. In 1994 werd het Van der Kley-orgel uit de orgelkas verwijderd. In de plaats ervan kwam een door orgelbouwer Frans Vermeulen te Weert vervaardigd instrument met 24 registers. Onder het motto 'Alles uit de kast' ontstond er een orgel dat opgebouwd was uit meerdere oudere orgels. De nieuwe samenstelling werd als volgt:
* De grote frontpijpen en de houten pijpen van het register Subbas 16' van het Van der Kley-orgel zijn behouden gebleven.
* Zeven registers van orgelbouwer Flaes. Deze dateren van 1879 en zijn afkomstig van het Flaesorgel dat tot 1965 in de Hersteld Lutherse Kerk van Medemblik stond en - zoals recent is gebleken - daarna tot 1970 in de Hervormde Kerk van Muiderberg heeft gestaan. Dit historische Flaespijpwerk vormt de ruggengraat van het Hoofdwerk .
* Elf registers van orgelbouwer Vollebregt (1863, afkomstig van de voormalige Rooms-katholieke H. Nicolaas Pieck en Gezellenkerk van Gorinchem) op het tweede klavier en het pedaal, alsmede in de registers Mixtuur en Cornet van het Hoofdwerk.
* Vier tongwerken, zijn in 1994 nieuw gemaakt bij orgelbouwer Laukhuff (Duitsland).
* Eén register (de Unda Maris 8' van de Franse orgelbouwer Cavaillé-Coll uit 1875), was afkomstig uit het Concertgebouw van Haarlem. Bij de restauratie van dat orgel is dit historische register in 2004, na 10 jaar geklonken te hebben in Barendrecht, weer teruggegaan naar het Cavaillé-Coll orgel in Haarlem. Het register Unda Maris is vervangen door het register Aeoline 8'  van de orgelbouwer H.W. Flentrop, (1920, afkomstig van de Hervormde kerk te Dirkshorn NH).

Al met al kreeg de Dorpskerk in 1994 een orgel met een middennegentiende-eeuws klankbeeld.

De oorspronkelijke orgelkas werd grondig gerestaureerd en de windvoorziening en de speeltafel werden vernieuwd. Op 11 december 1994 werd het instrument feestelijk in gebruik genomen.
Met regelmaat worden er in de Dorpskerk concerten voor orgel en andere instrumenten  georganiseerd.
Sinds 1982 is Hans van Gelder als de vaste kerkmusicus verbonden aan de Dorpskerk. 

V
1) /F
F
F
F
F
F
F
V
V
L

Werktuiglijke registers
Koppelingen:
Hw+Pos;
Pos+Hw;
Ped+Hw;
Ped+Pos

Tremulant: Positief

De speeltafel

Het Vermeulenorgel

Het orgelinterieur

De noodzaak tot renovatie
Bij de ombouw van het orgel in de negentiger jaren is er naar gestreefd om het instrument een meer historische uitstraling te geven. Daarbij is de keuze gemaakt om de orgelkas nagenoeg geheel te handhaven en al het pijpwerk eruit te halen en vervolgens zoveel mogelijk historisch pijpwerk in te bouwen. Die keuze heeft geleid tot het Vermeulenorgel. Deze ombouw is destijds tot stand gekomen dankzij de inzet van veel vrijwilligers en een grote spaarzin van met name de Dorpskerkgemeente. Met veel waardering kon worden teruggezien op een project dat ook het ’samen gemeente zijn’ op een enthousiaste manier gestalte gaf.
Hoewel het ombouwproject van de negentiger jaren een instrument met veel mogelijkheden en een grote variëteit aan klankkleuren opgeleverde, waren er al tijdens de realisering van het project punten van discussie. Het in de basis prachtige orgel zou op enkele belangrijke punten nog aanzienlijk worden kunnen verbeterd. Samengevat kende het Vermeulenorgel vier problemen:
1) De poging die is gedaan is om het historische pijpwerk van de Noord-Nederlandse orgelbouwer Flaes te harmoniëren met het  historische pijpwerk van de Zuid-Nederlandse orgelbouwer Vollebregt is geen succes gebleken. Dit wordt mede veroorzaakt door het feit dat al het pijpwerk op één winddruk staat afgesteld.
2) De opzet van het orgelmechaniek maakte dat het orgel taai en soms onnauwkeurig bespeelbaar was; bovendien was de ventielconstructie zodanig dat sommige ventielen met enige regelmaat blijven hangen. (De laatste keer tijdens een kerstconcert in 2012) 
3) De kwaliteit van het in 1990 nieuw geleverde pijpwerk en de wijze waarop dit in het orgel is geplaatst liet te wensen over.
4) De windvoorziening vertoonde ernstige gebreken, zo was het leer in de vouwen van de magazijnbalg met name op de hoeken (de zogenaamde zwikkels) slecht en waren er al meerdere noodreparaties  uitgevoerd.
Meerdere malen werd de problematiek aan de orde gesteld bij het College van Kerkrentmeesters. Omdat dit College gezien de ontwikkelingen in Hervormd Barendrecht andere prioriteiten moest stellen, kon een wens tot een verdere verbetering van het orgel niet worden gehonoreerd. In de jaren tussen 1990 en 2005 leerde men leven met het gegeven dat een verbetering van de problemen financieel niet haalbaar was. Dus werden er ad hoc steeds noodreparaties uitgevoerd. Dat gebeurde grotendeels in eigen beheer omdat er geen geld was voor groot onderhoud, laat staan voor een renovatie van het orgel.

Nieuw perspectief voor het Dorpskerkorgel
In de hiervoor beschreven situatie kwam verandering toen de Stuurgroep Toekomst Dorpskerk begon met de plannenmakerij om de rol die de Dorpskerk vervult in de Barendrechtse samenleving te gaan versterken. Op initiatief van deze stuurgroep werd de slapende 'Stichting Vrienden van de Dorpskerk' weer 'wakker' gemaakt. Dankzij een vernieuwd stichtingsbestuur werd er hard gewerkt aan geldwerving voor de instandhouding van de Dorpskerk en het Dorpskerkorgel.   

In het door de Stuurgroep Toekomst Dorpskerk ontwikkelde Zevenjarenplan werd toegewerkt naar het 500-jarig bestaan van de Dorpskerk in 2012. In dat jaar vierde ook het Dorpskerkorgel een jubileum, omdat het in dat jaar precies 100 jaar geleden was dat er een orgel in de Dorpskerk werd geplaatst. Dat was voor het stichtingsbestuur reden om de renovatie van het Dorpskerkorgel als één van de jubileumcadeaus te benoemen. Dankzij het feit dat er in de periode 2005 - 2012 een aantal substantiële geoormerkte giften waren binnengekomen bij de stichting Vrienden, kon er serieus gedacht worden aan een plan tot verbetering van het Dorpskerkorgel.
Duidelijk werd dat voor een renovatie van het orgel de Hervormde Gemeente geen middelen ter beschikking zou hoeven te stellen. Alles zou extern gefinancierd kunnen worden! In 2010 werd binnen de Dorpskerkgemeente een Orgelcommissie Dorpskerk (OCD) gevormd. De OCD bestaat uit: Tineke van der Meer, Arie van den Berg; Hans van Gelder en Simon Hoek. Deze commissie heeft aan de landelijke Commissie Orgelzaken van de Protestantse Kerk in Nederland (COZ) gevraagd om een advies uit te brengen over de status van het Dorpskerkorgel. Namens de COZ werd de heer Cees van der Poel benoemd als orgeladviseur voor het renovatieproject. Hij schetste eerst in een basisadvies een beeld van de toenmalige situatie van het orgel en vervolgens beschreef hij in overleg met de OCD de gewenste renovatie. Daarbij was het Vermeulenorgel qua dispositie eigenlijk een vaststaand gegeven. De renovatie richtte zich op een verbetering van het pijpwerkbestand tot een harmonisch geheel, het verbeteren van de orgelmechaniek waardoor een betere speelaard ontstaat, alsmede het verbeteren van het hangerwerk van de tongwerken.
Omdat de Stichting Vrienden van de Dorpskerk de externe financiering van een dergelijke renovatie geheel voor haar rekening kon nemen in het kader van het 500-jarig bestaan van de Dorpskerk en het 100-jarig bestaan van het Dorpskerkorgel, was dat voor het College van Kerkrentmeesters en Kerkenraad reden om groen licht te geven voor een renovatie van het orgel.

Waterbouwers ondersteunden renovatie Dorpskerkorgel
De Barendrechtse Dorpskerk heeft een niet zo bekende, maar wel een bijzondere relatie met de wereld van de waterbouw (dat zijn de aannemers in baggeren en dijksbouw die o.a. de Tweede Maasvlakte hebben aangelegd). Eind veertiende eeuw zorgden waterbouwers ervoor dat de polder Binnenland in de Riederwaard - nadat dit gebied ruim 100 jaar onder water had gestaan wegens de overstromingen van 1374/1375 - weer werd drooggelegd.  Vervolgens besloot het poldersbestuur omstreeks 1510 om aan de nieuwe bewoners van Oost- en West Barendrecht de materialen te schenken voor de bouw van een kerkje. Zo kon de Barendrechtse Dorpskerk gebouwd worden.

Anno 2010 hebben de waterbouwers wederom ondersteuning geleverd. Zo werd de renovatie van het Dorpskerkorgel door de huidige genearatie waterbouwers ondersteund. In december 2010 nam een Barendrechter wegens prepensionering na veertig jaar afscheid van de wereld van de waterbouw en hij bestemde het Dorpskerkorgel als doel voor zijn afscheidscadeau. Zijn zakenrelaties doneerden al met al bijna € 5000 op de rekening van de Stichting Vrienden van de Dorpskerk. Tijdens een feestelijke afscheidsreceptie mocht Hans van Gelder, organist van het Dorpskerkorgel, een cheque ter groote van dit bedrag in ontvangst nemen. Deze donatie is door de schenker bestemd voor de aankoop van een 'Viola da Gamba register'. Dit register zou  het Aeoline register gaan vervangen.

De aanloop tot orgelrenovatie
Zodra het kerkbestuur groen licht had gegeven gingen de leden van de orgelcommissie Dorpskerk (OCD) en orgeladviseur Cees van der Poel aan de slag. Er werd een Plan van Aanpak gemaakt voor de verbetering van het orgel. Er werden een drietal offertes gevraagd en na analyse daarvan kwam Orgelmakerij Reil uit Heerde met de beste aanbieding uit de bus. Dankzij de inspanningen van alle betrokkenen kon er op de avond van 2 mei 2012, na afloop van de jubileumbijeenkomst, een contract getekend worden tussen Orgelmakerij Reil uit Heerde en het College van Kerkrentmeesters van de Hervormde Gemeente Barendrecht. Onder toeziend oog van de Orgelcommissie en orgeladviseur Cees van der Poel tekenden enerzijds Hans Reil en anderzijds Freek Plugge en Paul van der Ent de opdracht tot verbetering van het Dorpskerkorgel.  De getekende opdracht bestaat uit een gedetailleerd omschreven pakket renovatiewerkzaamheden én de bouw van een nieuwe Viola da Gamba. Eén specifiek wens van de orgelcommissie kon nog niet worden opgedragen omdat de financiering daarvoor nog niet geheel rond is. De OCD hoopt dat er alsnog voldoende financiële middelen bijeen gebracht kunnen worden om de bouw van een nieuw Trompetregister mogelijk te maken. Dat zal de 'kroon' moeten worden op het renovatieproject! 

Wie steekt de loftrompet???
Eén wens van de Orgelcommissie Dorpskerk leek in eerste instantie onvervuld te blijven, omdat een derde stichting bij nader inzien van sponsoring afzag. Daarom kon alleen de basisopdracht én de levering van een Viola da Gamba-register worden opgedragen. Er was namelijk nét niet voldoende geld bijeen gebracht om de vervanging van het register Trompet te realiseren. De situatie die toen ontstond, had veel overeenkomst met de situatie in 1912 toen het Van der Kley-orgel als eerste orgel in de Dorpskerk werd gebouwd. Ook toen had men niet voldoende geld om het trompetregister als bekroning op de bouw van het orgel te realiseren. Er geschiedde in 1912 echter een wondertje: dankzij een schenking van een onbekend gemeentelid kon die (lof)trompet toch nog aan het orgel worden toegevoegd! De Orgelcommissie en de Stichting Vrienden van de Dorpskerk hoopten dat ook in 2012 zich weer zo'n wondertje zou voltrekken. De vraag werd gesteld: 'Wie steekt de loftrompet ? Welke gulle (al dan niet anonieme) sponsoren zouden zich hiervoor melden bij de Vriendenstichting? De loftrompet kon alsnog gestoken worden toen de financiering van het trompetregister alsnog rond kwam dankzij de giften van enkele particulieren en een royale donatie van de 'Stichting tot behoud van het Nederlandse orgel'. Lees verder >>

V
1) K/F
F
F
F
F
F
F
V
R
R

Nieuwe concertpiano >>> luister naar de nieuwe piano

Een kleine twintig jaar geleden kocht de toenmalige Hervormde Gemeente van een gemeentelid een tweedehands Wohlfar piano. Hoewel het instrument vele jaren goede diensten heeft bewezen bleef een lang gekoesterde wens de aanschaf van een nieuwe concertpiano voor de Dorpskerk. Een instrument dat zowel geschikt is voor begeleiding tijdens de erediensten, als ook voor de uitvoering van concerten en andere uitvoeringen in cultureel verband. Dankzij een royale gift van € 5000 van de Stichting Vrienden Dorpskerk en giften van individuele gemeenteleden kon een nieuwe concertpiano worden aangekocht. Het nieuwe instrument (zie foto's) is een staande concertpiano van het kwaliteitsmerk Brodmann. De piano is uitgevoerd in zwarte polyesterlak met afmetingen van 152 cm breed, 132 cm hoog en 60 cm diep. Het klavier omvat 7¼ octaaf (88 toetsen) en heeft 3 pedalen. Dankzij een ingenieus systeem in het instrument wordt de interne klimatologie gereguleerd: niet te vochtig, niet te droog.